Ο πρόσφατος νόμος 4800/2021 επέφερε σοβαρές μεταρρυθμίσεις στο οικογενειακό δίκαιο και, συγκεκριμένα, στις σχέσεις γονέων και τέκνων, με μεγαλύτερη και πιο πολυσυζητημένη αυτήν της καθιέρωσης του κανόνα της «συνεπιμέλειας» (ακριβέστερα «από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας») μετά το διαζύγιο ή την ακύρωση του γάμου, την λύση ή ακύρωση του συμφώνου συμβίωσης ή της διακοπή της συμβίωσης («διάσταση») των συζύγων ή των μερών του συμφώνου συμβίωσης (νέο άρθρο 1513 Α.Κ.). Στο παρόν άρθρο θα επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε με απλό και κατανοητό τρόπο το περιεχόμενο των νέων ρυθμίσεων και τις αλλαγές που επέρχονται στις σχέσεις γονέων και τέκνων.
Πιο συγκεκριμένα, το νέο άρθρο 1513 Α.Κ. προβλέπει τα εξής: «Στις περιπτώσεις διαζυγίου ή ακύρωσης του γάμου ή λύσης ή ακύρωσης του συμφώνου συμβίωσης ή διακοπής της συμβίωσης των συζύγων ή των μερών του συμφώνου συμβίωσης και εφόσον ζουν και οι δύο γονείς, εξακολουθούν να ασκούν από κοινού και εξίσου τη γονική μέριμνα. Ο γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο επιχειρεί τις πράξεις που προβλέπονται στο πρώτο εδάφιο του άρθρου 1516, κατόπιν προηγούμενης ενημέρωσης του άλλου γονέα». Η νέα διάταξη, λοιπόν, κάνει λόγο για «από κοινού και εξίσου άσκηση της γονικής μέριμνας» μετά τη διάρρηξη των σχέσεων των γονέων και ως τέτοια νοείται η συναπόφαση και σύμπραξη των γονέων σε όλα τα θέματα που αφορούν το παιδί, εκτός από τα πολύ τρέχοντα ή επείγοντα, τα οποία μπορεί να επιχειρεί και μόνος του ο γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο (άρθρο 1516 παρ. 1 Α.Κ.). Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι οι γονείς συνεχίζουν και μετά την διάσπαση της μεταξύ τους σχέσης να αποφασίζουν (όπως και κατά την διάρκεια του γάμου ή του συμφώνου συμβίωσης) από κοινού για όλα τα ζητήματα που αφορούν την επιμέλεια και την εκπροσώπηση του παιδιού, καθώς και τη διοίκηση της περιουσίας του, από αυτήν δε την συναπόφαση εξαιρούνται μόνο οι πράξεις του άρθρου 1516 παρ. 1 Α.Κ, ήτοι: α) οι «συνήθεις πράξεις επιμέλειας» του τέκνου [ως τέτοιες νοούνται αυτές που αφορούν την απλή καθημερινότητα του παιδιού (λ.χ. τι θα φάει, τι θα φορέσει, ποιο θα είναι το ωράριο μελέτης του, αν θα επισκεφτεί κάποιον φίλο του ή θα πάει βόλτα κ.ο.κ.)], β) οι «πράξεις τρέχουσας διαχείρισης της περιουσίας» του τέκνου (ως τέτοιες νοούνται λ.χ. η είσπραξη μισθώματος για ακίνητο που ανήκει στο τέκνο, η επιδιόρθωση πραγμάτων που ανήκουν στο παιδί κ.ο.κ.) και γ) οι «επείγουσες πράξεις» (ως τέτοιες νοούνται κυρίως πράξεις που σχετίζονται με επείγοντα θέματα υγείας του παιδιού ή και πράξεις που πρέπει να διενεργηθούν σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, λ.χ. η υποβολή εγκλήσεως). Οι ως άνω πράξεις μπορούν να διενεργηθούν από μόνο τον γονέα με τον οποίο διαμένει το τέκνο, κατόπιν όμως προηγούμενης ενημέρωσης του άλλου γονέα.
Για τις πράξεις που δεν εμπίπτουν στις ανωτέρω κατηγορίες, όπως λ.χ. για τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής του τέκνου, για την επιλογή εξωσχολικών δραστηριοτήτως κ.ο.κ, εφόσον η επιμέλεια του τέκνου δεν έχει ανατεθεί στον έναν γονέα δυνάμει συμφωνίας μεταξύ τους ή δικαστικής απόφασης, οι γονείς συναποφασίζουν. Υπάρχουν, ωστόσο, και ορισμένες πράξεις, οι οποίες θεωρούνται ιδιαιτέρως σοβαρές, με αποτέλεσμα να εισάγεται από το άρθρο 1519 Α.Κ. υποχρέωση συναπόφασης των δύο γονέων, ακόμη και αν η επιμέλεια του τέκνου έχει ανατεθεί στον έναν γονέα δυνάμει μεταξύ τους συμφωνίας ή δυνάμει δικαστικής απόφασης. Τέτοιες πράξεις είναι η ονοματοδοσία του τέκνου, το θρήσκευμα, τα ζητήματα της υγείας του, εκτός από τα επείγοντα και τα εντελώς τρέχοντα (εδώ εντάσσεται λ.χ. η επιλογή παιδιάτρου ή ο εμβολιασμός του τέκνου), καθώς και τα ζητήματα εκπαίδευσης που επιδρούν αποφασιστικά στο μέλλον του (όπως λ.χ. η επιλογή δημοσίου ή ιδιωτικού σχολείου, η συμμετοχή στις πανελλήνιες εξετάσεις, η συμμετοχή σε άλλου τύπου εξετάσεις για εισαγωγή σε πανεπιστήμιο ξένης χώρας κ.ο.κ).
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στον νόμο ως προς το ζήτημα του τόπου διαμονής του τέκνου. Ειδικότερα, το νέο άρθρο 1519 παρ. 2 Α.Κ. ορίζει ότι: «Για την μεταβολή του τόπου διαμονής του τέκνου που επιδρά ουσιωδώς στο δικαίωμα επικοινωνίας του γονέα με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο, απαιτείται προηγούμενη έγγραφη συμφωνία των γονέων ή προηγούμενη δικαστική απόφαση που εκδίδεται μετά από αίτηση ενός από τους γονείς. Το δικαστήριο μπορεί να διατάξει κάθε πρόσφορο μέτρο». Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι υπό το προϊσχύσαν δίκαιο, ο καθορισμός του τόπου διαμονής του παιδιού αποτελούσε αντικείμενο μονομερούς απόφασης του γονέα που ασκεί μόνος την επιμέλεια του τέκνου. Υπό τις νέες ρυθμίσεις, η επιλογή του τόπου διαμονής του παιδιού εξακολουθεί μεν να αποτελεί περιεχόμενο της επιμέλειας, ωστόσο αυτό που αλλάζει είναι ότι πλέον, ακόμη και αν η επιμέλεια έχει ανατεθεί (είτε με συμφωνία των γονέων είτε με δικαστική απόφαση) στον έναν μόνο εκ των δύο γονέων, δεν υπάρχει πεδίο μονομερούς απόφασης όταν η αλλαγή του τόπου διαμονής του παιδιού επηρεάζει ουσιωδώς το δικαίωμα επικοινωνίας του άλλου γονέα. Στις περιπτώσεις αυτές, είναι απαραίτητο είτε να προηγηθεί προηγούμενη έγγραφη συμφωνία μεταξύ των δύο γονέων είτε να εκδοθεί δικαστική απόφαση που θα επιτρέπει την μεταβολή του τόπου διαμονής. Σε περίπτωση που ο γονέας που ασκεί την επιμέλεια του παιδιού μεταβάλει μονομερώς τον τόπο διαμονής του παιδιού κατά παράβαση των προαναφερόμενων, προβαίνει σε κακή άσκηση της γονικής μέριμνας του τέκνου (άρθρο 1532 παρ. 1 και 2 στοιχ. γ) και, έτσι, ο άλλος γονέας έχει το δικαίωμα να ζητήσει με αίτηση ασφαλιστικών μέτρων την παράλειψη της μετακίνησης ή αν αυτή έχει ήδη συντελεσθεί, την επιστροφή του τέκνου.
Γενικότερα, σε περιπτώσεις όπου ισχύει ο κανόνας της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας του τέκνου και οι δύο γονείς διαφωνούν σε κάποιο ζήτημα που απαιτεί συναπόφασή τους, το άρθρο 1512 Α.Κ. προβλέπει ότι για το ζήτημα αυτό αποφασίζει το δικαστήριο, κατόπιν προσφυγής σε αυτό του ενός από τους δύο γονείς. Ο νόμος ορίζει, βέβαια, ότι πριν από την προσφυγή στο δικαστήριο οι γονείς οφείλουν να καταβάλουν προσπάθεια για την εξεύρεση κοινά αποδεκτών λύσεων. Στο πλαίσιο αυτό, γίνεται δεκτό ότι εάν ο ένας γονέας συστηματικά επιδεικνύει αντίθετη προς την προπεριγραφόμενη συμπεριφορά, θα πρέπει να θεωρηθεί ότι ασκεί καταχρηστικώς την γονική μέριμνα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται περαιτέρω για τις δυνατότητες ανάθεσης της αποκλειστικής άσκησής στην στον άλλον γονέα από το δικαστήριο.
Κατόπιν των ανωτέρω, γεννάται το ερώτημα αν είναι δυνατή η παρέκκλιση από τον κανόνα της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας του τέκνου από τους δύο γονείς. Ως προς το ζήτημα αυτό, το άρθρο 1514 Α.Κ. ορίζει ότι: «1. Κατά παρέκκλιση του άρθρου 1513, οι γονείς μπορούν με έγγραφο βεβαίας χρονολογίας να ρυθμίζουν διαφορετικά την κατανομή της γονικής μέριμνας, ιδίως να αναθέτουν την άσκησή της στον έναν από αυτούς, και να καθορίζουν τον τόπο κατοικίας του τέκνου τους, τον γονέα με τον οποίο θα διαμένει, καθώς και τον τρόπο επικοινωνίας του με τον άλλο γονέα. Το ανωτέρω έγγραφο ισχύει τουλάχιστον για δύο (2) έτη και παρατείνεται αυτοδικαίως, εκτός αν κάποιος από τους δύο γονείς δηλώσει εγγράφως στον άλλο γονέα, πριν τη λήξη του συμφωνημένου χρόνου, ότι δεν επιθυμεί την παράτασή του. 2. Αν δεν είναι δυνατή η από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας, εξαιτίας διαφωνίας των γονέων και ιδίως αν ο ένας γονέας αδιαφορεί ή δεν συμπράττει σε αυτήν ή δεν τηρεί την τυχόν υπάρχουσα συμφωνία για την άσκηση ή τον τρόπο άσκησης της γονικής μέριμνας ή αν η συμφωνία αυτή είναι αντίθετη προς το συμφέρον του τέκνου ή αν η γονική μέριμνα ασκείται αντίθετα προς το συμφέρον του τέκνου, καθένας από τους γονείς προσφεύγει σε διαμεσολάβηση, εξαιρουμένων των περιπτώσεων ενδοοικογενειακής βίας, όπως νόμος ορίζει. Αν διαφωνούν, αποφασίζει το δικαστήριο. 3. Το δικαστήριο μπορεί ανάλογα με την περίπτωση: α) να κατανείμει την άσκηση της γονικής μέριμνας μεταξύ των γονέων, να εξειδικεύσει τον τρόπο άσκησής της στα κατ’ ιδίαν θέματα ή να αναθέσει την άσκηση της γονικής μέριμνας στον ένα γονέα ή σε τρίτο, β) να διατάξει πραγματογνωμοσύνη ή τη λήψη οποιουδήποτε άλλου πρόσφορου μέτρου, γ) να διατάξει διαμεσολάβηση ή την επανάληψη διακοπείσας διαμεσολάβησης, ορίζοντας συγχρόνως τον διαμεσολαβητή. Για τη λήψη της απόφασής του το δικαστήριο λαμβάνει υπόψη τους έως τότε δεσμούς του τέκνου με τους γονείς και τους αδελφούς του, καθώς και τις τυχόν συμφωνίες που έκαναν οι γονείς του τέκνου για την άσκηση της γονικές μέριμνας». Σύμφωνα με τα ανωτέρω, συνάγεται ότι οι γονείς μπορούν με συμφωνία μεταξύ τους να αποκλίνουν από τον κανόνα της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας, συμφωνώντας λ.χ. την ανάθεση στον έναν γονέα, χρονική ή λειτουργική κατανομή της γονικής μέριμνας ή μόνο της επιμέλειας κλπ. Αν τέτοια συμφωνία μεταξύ τους δεν υπάρχει, προβλέπεται η δυνατότητα δικαστικής ρύθμισης του ζητήματος της άσκησης της γονικής μέριμνας όταν ο κανόνας της από κοινού άσκησης αυτής δεν μπορεί να λειτουργήσει, με συνέπεια να απειλείται το συμφέρον του παιδιού. Για να μπορέσει ένας από τους γονείς να προσφύγει στο Δικαστήριο και να ζητήσει να ρυθμιστεί διαφορετικά η άσκηση της γονικής μέριμνας του τέκνου, θα πρέπει να επικαλεστεί και να αποδείξει ότι είναι αδύνατο να λειτουργήσει ο κανόνας της από κοινού άσκησης. Στην περίπτωση αυτή, δεν προσφεύγει αυτόματα στο δικαστήριο, αλλά πρέπει πρώτα να ακολουθήσει την διαδικασία της διαμεσολάβησης, ήτοι να καλέσει τον άλλο γονέα να προσφύγουν σε διαμεσολάβηση. Αν η προσπάθεια αυτή δεν ευδοκιμήσει, καλείται να αποφασίσει το δικαστήριο, το οποίο έχει εκτεταμένες δυνατότητες (λ.χ. διενέργεια πραγματογνωμοσύνης, παραπομπή σε διαμεσολάβηση, κατανομή της άσκησης της γονικής μέριμνας κ.ο.κ.).
*Το γραφείο μας διαθέτει μεγάλη εμπειρία σε πάσης φύσεως ζητήματα οικογενειακού δικαίου (διαζύγια, διατροφές, επιμέλεια ανηλίκων τέκνων, προσβολή πατρότητας, ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, υιοθεσίες). Για περαιτέρω νομικές συμβουλές ή για την ανάθεση της υπόθεσής σας στο γραφείο μας μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μας στο τηλ. 2313 079293 ή με email στο info@siopi-law.gr. Σημειώνεται ότι απαγορεύεται βάσει Κώδικα περί Δικηγόρων η παροχή νομικών συμβουλών άνευ της ανάλογης αμοιβής (άρθρο 57 Ν. 4194/2013)*
Δάφνη I. Σιώπη
Δικηγόρος LLM
Τσιμισκή 52, Θεσσαλονίκη
Τ. 2313 079293, 6977 568673
Ε. info@siopi-law.gr, dsiopi@siopi-law.gr