Ιδιαίτερα συχνά καλούμαστε από εντολείς του γραφείου μας να υπολογίσουμε το ύψος των αποδοχών που δικαιούνται για την πραγματοποίηση υπερωριακής απασχόλησης στην εργασία του. Στο παρόν άρθρο θα παρουσιάσουμε με τρόπο σύντομο και κατανοητό τα όσα ισχύουν για το ωράριο εργασίας και τα δικαιώματα του εργαζομένου σε περίπτωση υπέρβασής του.
Ι. Νόμιμο και συμβατικό ωράριο εργασίας
Νόμιμο είναι το ωράριο που καθορίζεται από το νόμο ή κανονιστική διοικητική πράξη που έχει εκδοθεί κατ’ εξουσιοδότηση νόμου και συνιστά την ανώτατη επιτρεπόμενη χρονική διάρκεια της ημερήσιας και εβδομαδιαίας απασχόλησης του εργαζομένου και όχι απλώς την ανώτατη διάρκεια εργασίας σε έναν συγκεκριμένο εργοδότη.
Η απασχόληση καθ’ υπέρβαση του νομίμου ωραρίου απαγορεύεται. Κατ’ εξαίρεση, επιτρέπεται αν συντρέχουν ορισμένες προϋποθέσεις και τηρηθούν οι διατυπώσεις που απαιτεί ο νόμος, οπότε πρόκειται για νόμιμη υπερωριακή απασχόληση.
Τα ανώτατα χρονικά όρια εργασίας καθορίζονται σε ημερήσια και εβδομαδιαία βάση, οπότε έχουμε νόμιμο ημερήσιο ωράριο και νόμιμο εβδομαδιαίο ωράριο εργασίας. Το νόμιμο ωράριο, δηλαδή το ωράριο πέραν του οποίου η απασχόληση θεωρείται υπερωριακή, είναι σήμερα 9 ώρες ημερησίως και 45 ώρες εβδομαδιαίως σε πενθήμερη απασχόληση και 8 ώρες ημερησίως και 48 ώρες εβδομαδιαίως σε εξαήμερη απασχόληση. Το νόμιμο ωράριο διακρίνεται από το συμβατικό ωράριο, δηλαδή το ωράριο που καθορίζεται από την εθνική γενική συλλογική σύμβαση εργασίας και ισχύει σήμερα αναγκαστικά για όλους τους εργοδότες και εργαζομένους, ανεξάρτητα από την κατηγορία στην οποία ανήκουν, το οποίο διαμορφώνεται σε 8 ώρες ημερησίως και 40 ώρες εβδομαδιαίως στο πλαίσιο της πενθήμερης απασχόλησης. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι η υπέρβαση του ανώτατου ορίου της ημερήσιας εργασίας κατά μία ώρα ημερησίως δεν θεωρείται υπερωρία, αλλά υπερεργασία, σύμφωνα και με τα όσα θα αναλυθούν κατωτέρω.
Στο άρθρο 55 παρ. 1 του Ν. 4808/2021 γίνεται ρητή αναφορά στα χρονικά όρια εργασίας της πλήρους απασχόλησης τόσο στο σύστημα της πενθήμερης όσο και στο σύστημα της εξαήμερης εργασίας και ορίζεται, συγκεκριμένα, ότι: «σε όλους ανεξαιρέτως τους κλάδους εργασίας και σε όλους τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας, η πλήρης απασχόληση καθορίζεται σε σαράντα (40) ώρες εβδομαδιαίως, οι οποίες δύνανται να κατανέμονται σε πενθήμερη ή εξαήμερη εργασία, σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις, τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας ή τις διαιτητικές αποφάσεις. Όταν εφαρμόζεται σύστημα πενθήμερης εβδομαδιαίας εργασίας, το πλήρες συμβατικό ωράριο ανέρχεται ημερησίως σε οκτώ (8) ώρες, ενώ όταν εφαρμόζεται σύστημα εξαήμερης εβδομαδιαίας εργασίας, το πλήρες ωράριο ανέρχεται σε έξι (6) ώρες και σαράντα (40) λεπτά ημερησίως. Με συλλογικές συμβάσεις εργασίας, διαιτητικές αποφάσεις ή ατομικές συμβάσεις εργασίας είναι δυνατή η εφαρμογή μικρότερων ωραρίων πλήρους απασχόλησης ημερησίως και εβδομαδιαίως». Αν και ο κανόνας είναι η ισομερής κατανομή των ωρών εργασίας ανά ημέρα απασχόλησης, εντούτοις δεν αποκλείεται μια διαφορετική κατανομή του ημερήσιου χρόνου εργασίας επί πενθημέρου και εξαημέρου, αρκεί να μην υπάρχει υπέρβαση του νόμιμου ημερήσιου ωραρίου, το οποίο στην πενθήμερη και εξαήμερη απασχόληση είναι 9 και 8 ώρες αντίστοιχα.
ΙΙ. Υπερεργασία: Τι είναι και πώς αμοίβεται
Υπερεργασία είναι η απασχόληση του εργαζομένου πέραν του ωραρίου ου καθορίζεται με ατομική συμφωνία ή ΣΣΕ ή ΔΑ και μέχρι του ανωτάτου ορίου του νομίμου ωραρίου. Για να θεωρηθεί, επομένως, η εργασία που παρέχει ο εργαζόμενος υπερεργασία, πρέπει το εβδομαδιαίο ωράριό του να είναι κατώτερο από το νόμιμο ωράριο και να κληθεί να εργαστεί πέραν του ωραρίου του, αλλά μέσα στα πλαίσιο του νομίμου ημερησίου και εβδομαδιαίου ωραρίου. Αν, αντίθετα, ο εργαζόμενος εργασθεί πέραν του νομίμου ημερησίου και εβδομαδιαίου ωραρίου, έχουμε υπερωρία.
Η απασχόληση, λοιπόν, του εργαζομένου πέρα από το ωράριο των 40 ωρών εβδομαδιαίως και έως τη συμπλήρωση του νομίμου ωραρίου των 48 ωρών εβδομαδιαίως (ή 45 για όσους απασχολούνται με το σύστημα της πενθήμερης εργασίας), εναπόκειται στην κρίση του εργοδότη και είναι υποχρεωτική για τον εργαζόμενο. Συγχρόνως, ωστόσο, προβλέπται και ιδιαίτερη αμοιβή. Για κάθε ώρα υπερεργασίας οφείλεται το ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά 20%.
Η υπερεργασία υπολογίζεται σε εβδομαδιαία βάση. Για να υπάρχει, δηλαδή, υπερεργασία, πρέπει να υπάρχει υπέρβαση του εβδομαδιαίου συμβατικού ωραρίου, χωρίς να ενδιαφέρει η υπέρβαση του ημερήσιου ωραρίου, εφόσον βέβαια αυτή δεν αποτελεί υπερωρία. Έτσι, από το συσχετισμό του ημερήσιου και του εβδομαδιαίου ωραρίου, προκύπτει ότι η 9η ώρα μπορεί: α) να μην αποτελεί υπερεργασία, όταν το εβδομαδιαίο ωράριο δεν υπερβαίνει τις 40 ώρες (ανισομερής κατανομή των ωρών εργασίας στην εβδομάδα), β) να αποτελεί υπερεργασία, αν το εβδομαδιαίο ωράριο υπερβαίνει τις 40 και φτάνει μέχρι τις 45 ώρες ή γ) να αποτελεί υπερωρία, αν το εβδομαδιαίο ωράριο υπερβαίνει τις 45 ώρες.
Ο εργοδότης δεν επιτρέπεται μονομερώς να καταλογίσει την οφειλόμενη αμοιβή της υπερεργασίας στις καταβαλλόμενες αποδοχές, εάν αυτές είναι μεγαλύτερες από τις νόμιμες. Η συμφωνία, πάντως, για την κάλυψη της υπερεργασιακής αμοιβής από τη διαφορά ανάμεσα στις καταβαλλόμενες και στις νόμιμες αποδοχές είναι, κατά τη νομολογία έγκυρη.
ΙΙΙ. Υπερωρία
Υπερωριακή απασχόληση είναι η απασχόληση του εργαζομένου που υπερβαίνει τα χρονικά όρια του νόμιμου ωραρίου ημερήσιας και εβδομαδιαίας εργασίας. Από τον ορισμό αυτό προκύπτει ότι η υπερωριακή απασχόληση συναρτάται με το νόμιμο ωράριο και ως βάση υπολογισμού έχει τόσο την ημερήσια όσο και την εβδομαδιαία απασχόληση. Έτσι, υπερωριακή είναι η απασχόληση, εφόσον αυτή υπερβαίνει το ανώτατο όριο ημερήσιας εργασίας, ακόμη και αν δεν σημειώνεται υπέρβαση του νόμιμου ωραρίου εβδομαδιαίας απασχόλησης. Έτσι, η απασχόληση πέραν των 9 ωρών ημερησίως (για τους εργαζομένους με το σύστημα του πενθημέρου) είναι πάντα υπερωρία, γιατί έχουμε υπέρβαση του νόμιμου ημερήσιου ωραρίου.
Σε αντίθεση με την υπερεργασία, η επιβολή της οποίας εναπόκειται στην κρίση του εργοδότη, η υπερωρία, η απασχόληση δηλαδή πέραν του ημερήσιου και εβδομαδιαίου νομίμου ωραρίου, απαγορεύεται και κάθε σχετική συμφωνία μεταξύ εργοδότη και εργαζόμενου είναι άκυρη. Ωστόσο, ο ίδιος ο νόμος επιτρέπει κατ’ εξαίρεση την παροχή υπερωριακής απασχόλησης, εφόσον τηρηθούν ορισμένες προϋποθέσεις, ουσιαστικές και διαδικαστικές:
α) Ύπαρξη ορισμένου λόγου που δικαιολογεί την υπερωριακή απασχόληση, όπως λ.χ. επείγουσας φύσης εργασίες, εξαιρετική συσσώρευση εργασίας κλπ,
β) Καταχώρηση στο πληροφοριακό σύστημα «ΕΡΓΑΝΗ» της νόμιμης υπερωριακής απασχόλησης πριν την έναρξη πραγματοποίησής της,
γ) Μη υπέρβαση ενός ανώτατου ορίου ωρών που καθορίζεται σε ημερήσια και ετήσια βάση. Σε ημερήσια βάση οι ώρες νόμιμης υπερωρίας δεν επιτρέπεται να ξεπερνούν τις 3 ώρες και σε ετήσια βάση τις 150 ώρες.
Η υπερωριακή εργασία παρέχει δικαίωμα για επιπλέον αμοιβή, ανάλογα με το χρόνο της πρόσθετης εργασίας και για προσαύξηση που κλιμακώνεται, ανάλογα με τις ώρες υπερωριακής απασχόλησης, σε ετήσια βάση. Έτσι, οι εργαζόμενοι που απασχολούνται υπερωριακά δικαιούνται για κάθε ώρα νόμιμης υπερωρίας και μέχρι τη συμπλήρωση 150 ωρών, αμοιβή ίση με το καταβαλλόμενο ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά 40%.
Οι υπερωρίες που γίνονται χωρίς να συντρέχει έστω και μία από τις παραπάνω προϋποθέσεις που θέτει ο νόμος είναι παράνομες. Έτσι, παράνομες είναι οι υπερωρίες που γίνονται χωρίς προηγούμενη καταχώρηση στο πληροφοριακό σύστημα «ΕΡΓΑΝΗ» ή υπερβαίνουν τις 3 ώρες ημερησίως και τις 150 ετησίως. Για κάθε ώρα παράνομης υπερωρίας, ο εργαζόμενος δικαιούται αποζημίωση ίση με το καταβαλλόμενο ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά 120%.
*Το γραφείο μας διαθέτει μεγάλη εμπειρία σε πάσης φύσεως ζητήματα εργατικού και κοινωνικοασφαλιστικού δικαίου (απολύσεις, οφειλή δεδουλευμένων αποδοχών, διεκδίκηση υπερωριών και πάσης φύσης εργατικών απαιτήσεων, άκυρη απόλυση, παράσταση σε πάσης φύσεως εργατικές διαφορές, καταμέτρηση ενσήμων, υπολογισμός ποσού σύνταξης, υποβολή αίτησης συνταξιοδότησης, συντάξεις γήρατος, αναπηρίας, θανάτου κ.ο.κ). Για περαιτέρω νομικές συμβουλές ή για την ανάθεση της υπόθεσής σας στο γραφείο μας μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μας στο τηλ. 2313 079293 ή με email στο info@siopi-law.gr. Σημειώνεται ότι απαγορεύεται βάσει Κώδικα περί Δικηγόρων η παροχή νομικών συμβουλών άνευ της ανάλογης αμοιβής (άρθρο 57 Ν. 4194/2013)*
Δάφνη I. Σιώπη
Δικηγόρος LLM
Τσιμισκή 52, Θεσσαλονίκη
Τ. 2313 079293, 6977 568673
Ε. info@siopi-law.gr, dsiopi@siopi-law.gr